ایران باستان همواره محل پرورش بهترین نژادهای اسب در دنیا بوده است به گونه ای که در زمان داریوش و کورش کبیر، ایلخی های بزرگ در نواحی مختلف کشور وجود داشته است.
نظری به آثار هرودوت، گزنفون استرابون هرتل و بوفن فرانسوی، واگنر آلمانی، ابوزید حسن صیرفی و تاریخ نویسان دیگر ثابت می کند که مهد پرورش اسب و مبداء نژاد های گوناگون آن در ایران بوده و ایرانیان دامپروران مطلع دانشمندی داشته و خدمات شایانی در دامپروری مخصوصا پرورش اسب به دنیا کرده اند.
هرتل گوید: بزرگان ایران باستان تفریحشان اسب سواری و اسب دوانی است. و این کار را بعدها اسکندر و شارلمان از آنها آموختند. فرمان کورش پادشاه هخامنشی همة درباریان وسران لشکر اسبهای اصیل پرورش می دادند در اسب دوانی ها شرکت می جسته اند و هر ساله بهترین اسبهای مسابقه را خریداری کرده وارد ایلخی می کرده اند.
ایرانیان پیشقدم اسب دوانی و چاپار وچوگان بازی می باشند. طبری و بسیاری مورخان و مولفان دیگر ایران و عرب چوگان بازی را دانسته اند مرسیه در کتاب خود به نام شکار و ورزش عربها می نویسد: چوگان بازی مانند همه ی ورزش های سواره که به عربها نسبت داده شده یادگار ایرانیان است.
این مسئله که پادشاهان و بزرگان ایران باستان جد و جهدی به سزا در دامپروری داشته اند از سخنان زرتشت پیغمبر ایرانیان باستان به خوبی برمی آید چنان که در فروردین یشت اوستا در باره نخستین پادشاه ایران گوید: فروهر کیومرز پاک را می ستاییم ….. نخستین کشاورز و دامپرور . »
نژاد های اسب ایران که اسب معروف عربی هم به آنها منسوب است نه تنها در ایران باستان اهمیت شایانی داشته بلکه این اهمیت و شایستگی خود را در تمام دوره های تاریخ حفظ کرده و از همه جای دنیا بازرگانان دام برای خریداری اسب های اصیل به ایران رو می آورده اند و حتی دول بزرگ اروپا برای بردن اسبهای ایرانی قراردادهای رسمی بسته اند از آن جمله قراردادی است که میان دولت ایران و فرانسه در زمان شاه سلطان صفوی و لویی چهاردهم بسته شده است.
مارکو پولو می نویسد : در کشور ایران بهترین و زیباترین اسبهای آسیا موجود است و نظر به شهرتشان بازرگانان خارجی آنها را برای فروش به هندوستان آورده به بهای هنگفتی می فروشند. بهای هر اسبی 200 لیره است.
هوزار می گوید: کشور ایران همه ساله از راه عربستان و افغانستان تعداد زیادی اسب به هندوستان می فروشد. این اسبها بسیار خوب و گرانبهایند و هر یک هزارو پانصد فرانک طلا قیمت دارد.
در فرسنامه ی هاشمی آمده که برای تشکیل نژاد اسب اصیل و پاک انگلیسی که فعلا معروفترین اسبهای دنیا است از سال 1620- 1750 م . بهترین اسبهای سیلمی از ایران مخصوصا از دشت گرگان و چناران خراسان خریداری شده و برای بهای آن نیز اعتبار نامحدودی در دست خریداران بوده است.
شاردن درسیاحتنامه خود گوید : اسب ایرانی بهترین و زیباترین اسبهای مشرق زمین است از حیث قدبلندتر از اسبهای سواری انگلیسی است با سرکوچک و دست و پای ظریف و باز. اندام و ساختمان مناسب آرام ، پرکار چست و چالاک می باشد.
ایران بر طبق آنچه که تاریخ نشان می دهد و از حجاریهای باستانی این کشور معلوم می گردد سابقا مهد اسبهای بزرگ خونسرد اروپایی هم بوده است لیکن امروزه اسب سنگین در ایران دیده نمی شود بلکه کلیه اسبهای کشور را می توان به دو دسته ی متوسط وسبک منقسم ساخت بنابراین عموم اسبهای ایران خونگرم می باشند و نژادهای خونسرد امروزه دیده نمی شوند.
بهترین نژاد های سواری کشور در نواحی شمال شرقی و حدود جنوبی و غربی موجود است. دسته ی اول به ترکمانی و دسته ی دوم قشقایی و دسته سوم به عربی معروفند.
اسبهای ترکمانی که پرورشگاه آنان ترکستان «سابق» روس و ترکمن صحرا می باشد یکی از مهمترین نژادهای عالم است و نه فقط در تربیت نژادهای ایران و اختلاط با آنها اهمیت دارد بلکه خون آنان در عروق اسبهای سواری سایر نقاط عالم نیز جاری شده است . چنانکه اسب تخمی «ترکمن آتی» که در سال 1784 رم. متولد شده در سال 1791- 1805 رم در آلمان می زیسته و بسیاری از مادیانهای تراکن TRAKEHNEN و مادیانهای ایلخی فریدریش ویلهلم را بارور کرده است و بالاخره در سال 1806 رم. ژنرال هیلر HILAIRE فرانسوی آن را ربوده و به فرانسه برده است در ترکستان «آسیای میانه » دو نژاد متمایز تربیت می شود یکی مخصوص سواری به ارتفاع 160 سانتیمتر و بیشتر و دیگری اسبهای دوچرخه کش به ارتفاع 150 سانتیمتر .
از تلاقی اسبهای سواری ترکمن با اسبهای عربی نژادی تولید شده موسوم به قراباغی است. نژاد قراباغی دارای موهای طلایی می باشد و عموما کُرند است ولی کهر براق نیز دارد. قدم این اسب بسیار راحت و خوش حالت است مراکز پرورش اسبهای قره باغی در قسمت جنوبی قفقاز یعنی در قراباغ می باشد.
اسبهای ترکمنی به طور کلی بزرگتر از اسب عربی می باشد. موی یال آنها کم و کوتاه است. قدم اسب ترکمن بسیار جالب توجه و پسندیده است و آنچه که برای تاخت و تاز لازم است طبیعت در باره ی این حیوان مبذول داشته است.
اسبهای جنوبی ایران معروف به اسبهای قشقایی نیز از اسبهای تاخت اصیل می باشند. خون اسب عرب وارد شرایین آنها شده است . اسبهای بختیاری هم به سواری و تاخت و تاز اختصاص دارد . در جنوب غربی ایران اسبهای خالص عربی نیز دیده می شود و اسبهای محلی نیز بیشتر با عرب مخلوط شده اند.
