محل زندگی اجداد اسبهای امروزی قاره آمریکا بوده، ولی با آمدنشان به قاره آسیا در 10میلیون سال پیش، در این قاره تکامل یافته و طبق شواهد زیست‌شناختی و باستان‌شناختی، در همین قاره هم اولین بار توسط انسان اهلی شده اند.
گرچه نمی‌توان به‌طور مشخص اولین رام‌کنندگان اسب را مشخص کرد، اما تحقیقات ژنتیکی اخیر نشان می‌دهد که ساکنان دشت‌های اوکراین در غرب قزاقستان، اسبها را 6 هزار سال پیش رام کرده بودند؛ البته شواهد باستان‌شناختی از اهلی کردن اسبها در جنوب ولگا تا بیش از 7هزار سال پیش هم گفته‌اند.
حتی به تازگی اعلام شده که مجسمه‌هایی کوچک از اسب متعلق به 9هزار سال پیش در جنوب شبه جزیره عربستان کشف شده که احتمالا نشان از اهلی‌بودن این حیوان داشته که البته هنوز اثبات نشده است.
بعضی گمانه‌ها، اولین نشانه‌ها از اهلی‌کردن اسب در ایران را حدود 7 تا 6 هزار سال پیش دانسته‌اند و نقش اسب در سنگ‌نگاره‌های 12هزار ساله «تیمره» نشان از قدمت حضور این جانور در زندگی ساکنان ایران دارد.
در یافته‌های باستان‌شناختی از لایه‌های دوره نوسنگی مربوط به هزاره 4 و 3ق‌م، بازمانده‌هایی از اسب اهلی در شمال بلوچستان دیده شده و از طرفی «آسکو پارپلا» ـ استاد ممتاز دانشگاه هلسینکی ـ گزارش کرده که اسکلت اسبهای یافت‌شده در دشت‌های ترکمنستان حکایت از اهلی شدن اسب در آغاز هزاره 3ق‌م در این منطقه از ایران می‌کند.
اسبهاي امروزي طی میلیون ها سال از پستاندار كوچكي به نام ائوهيپوس كه شباهت زيادي به روباه داشته و در حدود ششصد ميليون سال قبل، يعني از نظر زمين شناسي در دوران ائوسن زندگی می کرده، تکامل یافته اند.
قد اين جانور کوچک در حدود 30 الي 35 سانتيمتر بوده و گسترشی جهاني داشته است. بدن آن گرد و داراي پشتي خميده بوده و در هنگام راه رفتن از كف پنجه هاي خود استفاده مي كرده است. در اندام حركتي قدامي خود 4 انگشت و در اندامي خلفي خود 3 انگشت داشته است. حدود 13 نوع از اين جاندار در بخشهاي مختلف آمريكاي شمالي و انگلستان، سوئيس، فرانسه و بلژيك يافته شده است.
این حیوان به تدریج طويل شده، اندام های حرکتی اش کاهش یافته، تغییراتی چون طولاني شدن گردن و جمجمه همراه با تغيير عادات چرا كردن مانند خوردن ميوه هاي آبدار كه در بالاي سطح زمين رشد مي كنند نیز در آن ایجاد شده است.
پس از گذشت ميليونها سال انواع تكامل يافته ائوهیپوس ( حدود 57 ميليون سال ) بنام تك سميان دوران پليوسن تحت نام پليوهيپوس شكل گرفت اند. يافته هاي باستان شناسي در ايران توسط آقاي ماكنم ، يكي از معاونان دومرگان باستان شناس معروف ، فسيل يك نوع اسب تحت عنوان هيپاريون در سال 1904 ميلادي در ناحيه مرزه چال مراغه بدست آمده است كه مربوط به اواخر دوران سوم زمين شناسي يعني پليوسن و قبل از فوارن آتشفشان سهند ( بيش از يك ميليون سال قبل ) مي باشد .
با آغاز دوره يخبندان در كره زمين و تغييرات جوي انواع مختلف پليوهيپوس مهاجرتهاي گسترده اي به قاره هاي قديم ( آسيا ، اروپا و آفريقا ) آغاز كردند . بنابر دلايلي كه هنوز روشن نيست قاره آمريكا بطور ناگهاني و پس از قطع ارتباط آن با قاره هاي قديم ، از وجود پليوهيپوس پاك گرديد. انواع مختلف پليوهيپوس در طي مهاجرتهاي خود از آمریکا در بخشهاي آفريقا و اروپا و آسيا پراكنده شدند و منشاء انواع مختلف گور خر، خر و چهار تيپ از اجداد اوليه اسبهاي امروزي گرديدند . بنابر اين اسبهاي امروزي داراي چهار جد اوليه هستند و از نظر تاريخي فلات ايران منطبق بر محدوده جغرافيائي پراكندگي دو نوع از انواع چهار گانه اين اجداد محسوب مي شود .
اسبهاي نژاد تركمن و كاسپين موجود در اين سرزمين پس از گذشت قريب به يك ميليون سال از پيدايش آن دو نوع اجداد اوليه اسب ، هنوز بعنوان شبيه ترين اسبهاي موجود در جهان به اجداد فوق محسوب مي شود و مورد توجه خاص جهانيان و پژوهشگران قرار گرفته است.
در مقاله بعدی به معرفی چهار تیپ اجداد اولیه اسب های امروزی می پردازیم.
