سال ۱۸۷۹ میلادی (۱۲۵۸ هـ .ش) ژنرال پرزوالسکی، در ماموریت اکتشافی که به آسیای مرکزی داشت، گونه ای از اسب های نادر را شناسایی کرد که بعدها به افتخار نام این کاشف به پرزوالسکی مشهور شدند.
اسب های پرزوالسکی تنها گونه حقیقی از اسب های وحشی در جهان هستند که متاسفانه در قلمرو طبیعی خود منقرض شده اند.
این اسب های وحشی و زیبا به چرا در علفزارهای وسیع عادت داشتند. اعضای گله معمولا از یک اسب نر غالب تبعیت می کردند و در تعداد نسبتا قابل توجهی مرغزارهای وسیع آسیای مرکزی را درمی نوردیدند.
آنها همیشه در حال جابه جایی بودند و تقریبا به طور مداوم هم چرا می کردند. ساکنان آسیای مرکزی، سال ها این حیوانات را به خاطر گوشت و پوستشان شکار کردند، اما باز هم این مساله تهدیدی جدی برای جمعیت اسب های پرزوالسکی محسوب نمی شد، زیرا در آن زمان جوامع انسانی در این منطقه محدود بود. شکار بی رویه از اوایل قرن ۲۰ میلادی، جمعیت این اسب های نادر را در تنگنایی بزرگ قرار داد. فشار اهرم شکار به حدی بود که در نهایت به زیان اسب های زیبای پرزوالسکی تمام شد؛ کاهش مستمر و غیرقابل جبران جمعیت آغاز شده بود و در ظاهر هیچ مانعی نمی توانست جلودار آن باشد.
عوامل انقراض
از سال ۱۹۲۶ میلادی (۱۳۰۵ هـ .ش) به بعد کشور مغولستان، اسب های پرزوالسکی را تحت حمایت کامل قانون قرار داد، با این حال باز هم گله های مختلف آرام آرام تحلیل می رفتند و کوچک تر می شدند. حصارکشی مستمر علفزارها برای کشاورزی یکی از مهم ترین عواملی بود که این اسب های باوقار را نه تنها از غذا، بلکه حتی از آب هم محروم کرد. درست همین زمان بود که هیبریدها یا نژادهای دورگه ای از اسب های وحشی پرزوالسکی و اسب های اهلی که آزادانه در مراتع چرا می کردند، به وجود آمد. حاصل آن نیز نابودی ژن های خالص اسب های پرزوالسکی و بروز ویژگی های کاملا متفاوت با گونه های اصیل اولیه بود. آخرین اسب اصیل وحشی پرزوالسکی سال ۱۹۶۸ میلادی (۱۳۴۷ هـ .ش) دیده شد. اسب های پرزوالسکی امروز دیگر در طبیعت وحشی جایی ندارند، اما تعدادی از آنها کماکان در اسارت نگهداری می شوند که به دلیل سال های متمادی اسارت هیچگاه نمی توانند جایگزین نمونه های از دست رفته شوند. جالب است بدانید اسب های پرزوالسکی هیچ گاه اهلی نشدند و انسان ها فقط توانستند آنها را در باغ وحش ها رام نگه دارند.
مشکلات اسارت
یکی از مشکلات همیشگی نگهداری حیوانات در اسارت، افزایش احتمال جفت گیری با خویشاوندان نزدیک است و همین مساله نیز اسب های پرزوالسکی اسیر را بشدت در برابر بیماری ها و مشکلات ناشناخته آسیب پذیر کرد. باغ وحش های اروپا، آمریکا و شوروی سابق سال ها تلاش کردند از طریق تبادل اسب های خود با اسب های دیگر این مشکل را مهار کنند، اما این برنامه نیز خالی از مشکل نیست. در حال حاضر حدود ۲۰۰ اسب پرزوالسکی اسیر تحت پوشش این برنامه قرار دارند. محققان سال ها تلاش کردند زمینه بازگشت تعدادی از آنها را به طبیعت فراهم کنند، اما واقعیت این است که ژن های ضعیف، تغذیه غیرطبیعی، اسارت در مکان های محدود، زندگی در آب و هوایی کاملا متفاوت با زیستگاه اصلی همه دست به دست هم داده و میزان آسیب پذیری این اسب ها را در زیستگاه اولیه بشدت افزایش داده است. سال ۱۹۸۹ میلادی (۱۳۶۸ هـ .ش) مرکز تحقیقاتی بوکارای ازبکستان تلاشی را به منظور ایجاد امکان معرفی مجدد اسب های پرزوالسکی در زیستگاه های نیمه بیابانی آسیای مرکزی آغاز کرد.
این مرکز چند سال پیش یک اسب نر و پنج مادیان را در یک فضای حصارکشی، اما بزرگ رها و سپس مطالعات گسترده ای را آغاز کرد. تاکنون ظواهر امر حاکی از مدیریت صحیح و موفقیت طرح بوده و حتی قرار است تعدادی از این اسب ها در آینده نزدیک به کشورهای مغولستان و چین برده شوند. در هر صورت محققان هنوز آرزو دارند بار دیگر اسب های پرزوالسکی را به عنوان تنها گونه زنده و حقیقی اسب های وحشی در طبیعت مشاهده کنند.
