اسب کاسپین یا اسبچه خزر که به عنوان اسب ایرانی یا اسب آمل هم شناخته می شود قدیمی ترین نژاد اسب موجود در جهان می باشد که حدود پنج دهه قبل فقط در ایران وجود داشت.اسب کاسپین در آن زمان(پنج دهه قبل) توسط خانم لوییز فیروز شناسایی و به جهانیان معرفی گردید و در همان زمان تعدادی از این نژاد از اسب، برای تکثیر و پرورش به انگلستان فرستاده شد.
تاریخچه اسب کاسپین (استاندارد نژاد تعيين شده توسط ics )
نژاد اسب کاسپین جد اولیه همه اسبهای خونگرم در دنیا است. بعد از شناسایی و معرفی آن توسط خانم فیروز، انجمنهای ملی حمایتی در بیش از ۱۵ کشور و انجمن جهانی اسب کاسپین در انگلیس تأسیس گردید.
اما از دریچه ای دیگراسبچه خزر حدود 5هزار سال قدمت دارد. تصویر این نوع اسب در نگاره‌های پلکان آپادانای تخت جمشید موجود است. در مهر داریوش کبیر، در گنجینهٔ آمودریا در موزه بریتانیا و در نقش رستم و داراب گرد اسب کوچکی مشاهده می‌شود که بنا بر مطالعات فسیل شناسی بر روی بقایای اسکلتهای یافت شده در اطراف همدان، نقش موجود همان اسبچه خزر است.
جالب اینکه دوره زمانی و محل تقریبی کشتی نوح با محل پیدایش اسب خزر کاملاً مرتبط است. پس جای شگفتی نخواهد بود که آن را اسب فراموش شده کشتی نوح بدانیم.
اسبچه خزر مدتی نیز در خطر انقراض قرار داشت. اما در سال 1343 خانم لوئیز فیروز به صورت تصادفی در اطراف آمل با انگیزه آموزش سوارکاری به کودکان و نوجوانان شناسایی شد. لوییز فیروز که در این زمینه اطلاعات زیادی داشت توانست به خصوصیات منحصربه فرد این نژاد اسب پی برده و آن را ثبت جهانی کند.
برخی خصوصیات ظاهری اسب کاسپین
سر کوچک، چشمهای درشت و برجسته، پیشانی کمی محدب و گوشهای کوچک از ویژگی های اسبچه خزر است. پوزه آنها معمولاً کوچک و دارای منخرین باز هستند. گردن اسب خزر معمولاً قوس دار، باریک و متناسب می باشد.
یال و دم پرپشت و زیبا، کمر تا حدودی کشیده و بدن آنها تقریبا باریک است. اندام حرکتی اسب کاسپین در عین ظرافت دارای استخوان بندی بسیار قوی و محکمی است. سم این نژاد بسیار سفت و بیضی شکل است که احتیاج چندانی به نعل بندی ندارد.
اسب کاسپین به رنگ‌های سفید، سیاه، نیله یا خاکستری، کرنگ، کهر همانند رنگ کرنگ دیده می شود. یال، دم، دست و پای این اسب به رنگ سیاه دیده می شود. در این نژاد تا کنون اسبی به رنگ ابلق دیده نشده‌است، همچنین قد اسبچه خزر کمتر از ۱۲۰ سانتیمتر است.
گردن: بلند و نرم با يك انتهاي قوس دار در دهانه گلو.
كتف: بلند، شيب دار، انطباق متناسب به همراه جدوگاه برجسته.
بدن: به طور ويژه اي باريك با سينه عميق، پهناي سينه در تناسب با پهناي بدن ـ داشتن پاهاي منحرف به بيرون عيب محسوب ميشود. داراي كوارتر عقبي خوش فرم و محدود و جاي زين مناسب.
كوارترها: از مفصل ران تا نوك كپل طولاني و شيب دار، طول زياد از استايفل تا مفصل خرگوشي.
مفصل خرگوشي: به واسطه منشأ گرفتن اسب کاسپین از كوه نسبت به نژادهايي با منشأ دشت، داراي مفصل خرگوشي زاويه دارتري ميباشد.
دست و پاها: به طور ويژه اي باريك و استخواني و داراي استخوان متراكم و زانوهاي يكنواخت. بخولوق داراي شيب مناسب نه عمود و نه داراي شيب بيش از حد.
سمها: هم در جلو و هم در عقب بيضي شكل و تميز، داراي ديواره و كف بياندازه محكم و قورباغه كوچك
پوشش، پوست و مو: پوست نازك، ظريف و نرم، تيره- به جز نواحي تحت علائم سفيد- پوشش ابريشمي و يكنواخت در تابستان اغلب همراه با درخشندگي خيره كننده. پوشش زمستان ضخيم، يال و دم پرپشت ولي يكنواخت و ابريشمي.
يال معمولاً (همانند اسبهاي تاروبرد) يكنواخت قرار گرفته و ميتواند تا طول زياد رشد نمايد. دم در حين فعاليت با حالتي خوش حمل ميشود. دست و پاها عموما تميز و در مچ بدون مو يا كم مو.
قد: بسته به تغذيه، مراقبت و آب و هوا متغير است. نمونه هاي ثبت شده قد بين كمتر از 100 تا بيش از 130 سانتيمتر وجود دارد. ميزان رشد در ابتداي زندگي به طور قابل توجهي سريع ميباشد به طوري كه خزر جوان در 18 ماه اول زندگي خود اكثر ارتفاعش را به دست مي آورد و در بلوغ كامل ميشود. ميانگين قد خزرها 7/113 سانتيمتر ميباشد.
عملكرد : عملكرد نرم و طبيعي در همه انواع گام، يورتمه كشيده با تكان كم به همراه استفاده تماشايي از كتف، تاخت جنبشي و روان، چهار نعل نرم ، طبيعتا سبك وزن و چابك با قابليت پرش استثنايي
خلق و خو: هوش و زكاوت سرشار اما بسيار آرام و مطيع
اسبچه خزر با اینکه اسب ریزجثه ای است اما تناسب اندام یک اسب بزرگ را دارد و برخلاف بسیاری از پونی ها که دست و پای کوتاه و تنه درشت دارند، دقیقا یک اسب مینیاتوری است که شناخت آن از روی عکس و تصویر به راحتی امکان پذیر نیست و از آن جا که شباهت زیادی نیزبا اسب نژاد عرب دارد، باید آن را در کنار یک شاخص قرار داد تا بتوان آن را تشخیص داد.
برخی کاربردهای این اسب به شرح ذیل است:
سواركاري كودكان:
ويژگيهاي بدني و رفتاري كاسپين منحصر به فرد و بي نظير است. در دنيا اسباني با جثه خزر كه براي سواري كودكان مناسب باشند زيادند اما هيچكدام داراي تناسب بدني نيستند.
دست و پاي كوچك، سر بزرگ، بدن درشت ، زمخت ، و گوشت الود در اكثر آنها صفتي بارز است اينها را پوني pony مينامند همان نامي كه در ابتدا به خزر داده شده بود. چرا كه قد خزر هم مثل پونيها كمتر از 130 سانتيمتر است اما تناسب بدني خيره كننده، چالاكي و زيبايي خزر- يعني همان صفاتي كه منجر به بازاريابي آن شد- در هيچ يك از پونيها ديده نميشود.
خزر تمام ويژگيهاي يك اسب عرب را داراست. همين امر نيز در گسترش بين المللي نژاد بسيار موثر واقع شد. قدرت پرش فوق العاده از موانع و چالاكي آن بي نظير اما در عين حال مهربان و تربيت پذير است.
با ورود خزر، انگليسيها آن را بسيار برتر از نژادهاي پوني خود يافتند و در مجموعه هاي سواري كودكان به كار گرفتند. بر خلاف ايران كه آموزش سواري تنها با اسبهاي معمولي صورت ميگيرد، آنها از پونيها براي آموزش سواري كودكان استفاده ميكنند.
بدين ترتيب هم آموزش سواري به كودك و نوجوان ساده و كم خطر ميشود و هم قدرت تسلط و كنترل مناسب حيوان براي كودك وجود خواهد داشت. اسبهاي خزر در سواري كودكان بي نظيرند. كسب جوايز بسيار زياد در رقابتهاي ورزشي در كشورهايي دارنده خزر مؤيد قابليت ورزشي كم نظير آن است. كودكان به راحتي سواري را با خزر ياد گرفته و در مسابقات شركت ميكنند.
اسب کاسپین قابليت شركت در تمام رقابتها – از كورس و پرش گرفته تا درساژ- را داراست به شرط آنكه كودكان در آن رشته ها به خوبي آموزش ديده باشند. كاسپين براي كودكان از 5 سالگي و معمولاً براي نوجواناني با وزن كمتر از 40 كيلوگرم كاملاً مناسب است. اسبهاي خزر درشت و بلندتر براي افرادي با وزن بيشتر از اين.
درشکه رانی :
هوش سرشار، قدرت يادگيري بسيار زياد، چالاكي، استقامت بدني بالا، يورتمه زيبا، گام كشيده، چهار نعل روان و تاخت نرم و سريع ويژگيهايي است كه كاسپين را به عنوان گزينه بسيار مناسب براي درشكه راني و ساير انواع ورزش هاي سواري مناسب ساخته است.
سواري – به معني سوار شدن بر وسيله متصل به اسب- براي افراد در تمام سنين، تمام اوزان، تمام سطوح فعاليت از مبتدي تا پيشرفته و هر نوع شرايط فيزيكي امكان پذير است
