چکیده مقاله
در این تحقیق سعی بر آن شده است که یک مرور کلی بر جایگاه و نقش معماری در بالا بردن کیفیت پرورش و نگهداری اسب ها مخصوصا نژادهای اصیل بر اساس استانداردها و تخصص های لازم ویا به صورت حرفه ای و علمی مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد. همچنین به معرفی طرحها و معماری خاص در نقاط مختلف دنیا می پردازیم تا بتوانیم با شناخت هر چه بیشتر این صنعت که بعضا در ایران به دست فراموشی سپرده شده گامی در جهت احیا و نمو آن برداشته باشیم .در این پژوهش به نقد و بررسی
دو اثر مربوط به زیگرس مزرعه ای در نزدیکی پایتخت شیلی که و دیگری در جمهوری چک که توسط فرارسون طراحی شده می پردازیم.
مقدمه
در پهنه ایران زمین همان اصالتها، نجابتها و خویهای یزدانی که بر تبار ایرانی راست می آمده و همان همراهیها، همزیستیها، پایمردیها و بخشندگیها که ملازم با تربیت و خلق و خوی ایرانی و از ویژگیهای ستودنی فرهنگ ایرانیست بدین حیوان نجیب نیز منسوب شده است و بی دلیل نیست که اسب را تربیت و رام شده ایرانیان دانسته، خواستگاه و پرورشگاه آن را ایران زمین خوانده اند. به یقین سزاوار نیست که این موجود شریف که به واسطه جایگاه ویژه اش، بخشی از هویت هر فرد ایرانی در آن مستتر است به دست فراموشی سپرده شود. بنابراین ضرورت پرداختن به این موضوع علاوه بر اهمیت شناخت و تاکید بر آن به عنوان عامل پیدایش برخی آثار اصیل معماری، حفظ و صیانت از هویت و فرهنگ ایران زمین محسوب می شود. امروزه باشگاه های پرورش اسب به عنوان یک حرفه ی اقتصادی و یکی از صنعت های پر طرفدار در دنیا مورد توجه قرار گرفته است در حالی که در ایران با توجه به داشتن تاریخ کهن و نژاد های اصیل منحصر به خود به اندازه ی کافی به آن توجه نمیشود و نیز کمتر باشگاهی وجوددارد که بر اساس استانداردها و تخصص های لازم جهت پرورش اسب طراحی و ساخته شده باشد ویا به صورت حرفه ای و علمی به این حرفه بپر دازد با توجه به اینکه حضور اسبان در فضاها دارای جنبه های مختلف تشریفاتی، امنیتی، مخابره پیامها، شکار و ورزش و رزم، نمایش و سوگواری، معیشت ، انتقال بار و مسافر، و صنایع، هر یک کیفیتها و ملزومات فضایی مخصوص به خود را داشته، مهمترین فضاهایی که به طور خاص و با این اهداف طراحی شده ومورد بهره برداری عموم قرار گرفته اند مورد نقد وبررسی قرار می دهیم. در همین راستا به معرفی دو اثر از دو معمار برترجهان در زمینه طراحی وساخت باشگاه و اصطبل اسب می پردازیم.
در بررسی این فضاها نگارنده این پژوهش عموما از مطالعات کتابخانه ای و تا حدی نیز مصاحبه با افراد صاحبنظر و مطالعات میدانی بهره برده است.
نکات مهم در معماری و طراحی مزرعه و محل نگهداری اسب
یک باشگاه برای اینکه تاسیس شود به فضای بزرگ و مناسب، سرمایه و توانایی و دانش انجام کار نیازدارد وبا توجه به نتایج پژوهش و با شناخت و بررسی نیاز های اصلی باشگاه ( قرارگیری در فضا ها، کیفیت مصالح، محوطه سازی، اندازه ی فضا های متناسب با فیزیک بدنی اسب و … ) و بررسی مواردی مثل اینکه اسب چه حیوانی است و براساس آنآموزه ها و شناخت کاملی که از اسب بوجود آمده ایده هایی بدست آمده و پس از آن گزینه های طراحی پیش رو سپس لکه گذاری و سرانجام این باشگاه طراحی شود
طراحی مناسب مکانهای پرورش و نگهداری اسب باید با برنامه ریزی آغاز شود. طراح و برنامه ریز مسولیت های خاصی بر عهده دارد . این که آیا ارتباط ما با اسب برای ورزش ، کسب و کار یا صرفا لذت بردن از سواری است . ولی هدف اصلی طراح کلا ایمنی وعملکرد و خلاقیت در طراحی است.
در طراحی این گونه مکانها باید توجه داشت که اسب ها نیاز به هوای تازه و فضایی برای پرورش و تمرین دارند و فعالیت های بسیاری از اسب سواران در محیط های باز و فضای بیرون صورت می گیرد
موقعیت و محل انبار هم باید با برنامه ریزی طراحی شود . همچنین توجه به نیاز و رفاه اسب نیز تاثیر زیادی در این طراحی دارد .
به عنوان یک معمار یا طراح اصطبل اسب باید فضایی طراحی کرد که علاوه بر ایجاد یک محیط مناسب و امن و آرام و عملکردی برای اسبها محیطی سالم و نشاط بخش برای کسانی که از اسب ها مراقبت می کنند نیز فراهم آورد تا دور از خستگی وکسالت بتوانند وظایف خود را به نحو احسن انجام دهند. برای این منظور باید اصطبل ها طوری طراحی شود که بتوانند حداکثر نورطبیعی و تهویه مناسب را دارا باشند . استفاده از سالها تجربه سوارکاران نیز می تواند درک درستی از این برنامه ریزی و دستیابی به تجهیزات مناسب به طراح بدهد. انتخاب دقیق مواد برای مقاومت در برابر لغزش و آتش وفرسایش و… و نیز توجه به جزییات مواد و ساختار قطعات که با اسب در تماس است نیز حاِیز اهمیت است.
از دیگر موارد مهم آب و هوای منطقه ی نگهداری اسب ، نژاد و نیز بودجه مشتری است که باید در طراحی مورد توجه خاص قرار گیرد . طراح باید مواد و مصالح را با توجه به در دسترس بودن وساختارو سبک معماری محلی و میزان مقاومت آن در برابر آتش و جویده شدن وضربه و در عین حال زیبایی شناسی انتخاب کند.
برای درک بیشتر این موضوع به ذکر چند نمونه ازطراحیهای مختلف مزارع پرورش و نگهداری اسب در نقاط مختلف جهان می پر دازیم :
1- مزرعه ای در نزدیکی پایتخت شیلی ، سانتیاگو
معمار این مزرعه زیگرس موسس شرکت معماری ماتیس زیگرس می باشد . او اسب سواری را از دوران کودکی آغاز کرد و خواسته اش ساخت یک مکان با بهترین شرایط برای نگهداری و سلامت اسب ها بوده است .
از ویژگیهای اصطبل این مزرعه می توان به پنجره سقفی که در امتداد لبه های آن قراردارد اشاره کرد که به نورطبیعی اجازه می دهد تا به سطح چوبی چند لایه آن که محافظ و ستون سقف قوسی شکل اصطبل است بتابد.
از دیگرویژگیهای آن می توان به ساختار ساده و شیروانی مانند آن اشاره کرد که با گنجایش 14 راس اسب در نزدیکی میدان سوارکاری که اطراف آن را درختان کوییل (نوعی درخت بومی ) احاطه کرده قرارگرفته است.
ویژگی کلیدی این ساختمان نورهای باریک سقفی است که از یک طرف به طرف دیگر می چرخد و نور طبیعی کافی را برای متصدی اسبها فراهم می کند تا در طول سال با حداقل نور مصنوعی به فعالیت بپردازد .
در انتها جایی که کابین اسبها قرار دارد روزنه کم است تا محیط آرامشبخشی برای اسبها مهیا شود ،این روزنه ها به سمت مرکز گسترده تر شده تا روشنایی کافی برای دوش اسبها و اتاق یراق و زین اسبها فراهم شود.همچنین سقفهای چوبی در هر دو طرف کناری خمیده هستند تا به نور اجازه پخش آرام و غیر مستقیم روی سطح آن را بدهد.برای ایجاد نوربیشتر، از یک شیشه دو لایه عقیق استفاده شده تا کیفیت نور را ارتقا بخشد .
این اصطبل طوری طرحی شده که به طور اعجاب انگیزی در طبیعت مخفی بماند . شکل ساده آن الهام گرفته از ساختمان های محلی است که با ساختمان کشاورزی مجاور یک حلقه آموزشی و یک انبار تجهیزات را شامل می شود.
شکل و ساختار ساختمان زمانی که از دور دیده می شود نه تنها ازچشم بلکه ازحافظه هم پاک نمی شود . زگرس در این باره می گوید :ما با صدها اصطبل مشابه که ممکن است دیده باشیم محو نمی شویم.
سطوح خارجی که با چوب تیره رنگ پوشانده شده اند کمک می کنند که اصطبل با محیط طبیعی خود ترکیب شوند. بناهای تیره رنگ با کاشی های سقفی فلزی سطح آرام و زاویه دار را پوشش می دهند تا زمانی که نور خورشید روی این پوسته بتابد رنگهای مختلف را روی رنگ برنز بازتاب کند .
بازشوها در دو انتهای شکل گنبدی و در مرکز دارای یک ارتفاع بوده که به داخل ساختمان هدایت می شوند این ورودی با تضاد بین نماهای تاریک و فضای داخلی پوشیده از چوب حس گرمی را ایجاد می کند.
در ساخت این بنا از چوب چند لایه استفاده شده که به صورت پیش ساخته در شهر لوس شیلی ساخته و در مدت 45 روز در محل نصب شده است
2- مزرعه لانه لک لک واقع در جمهوری چک که توسط استودیو پراگ طراحی شده است .
این بنا در نگاه اول مانند یک لانه غول پیکر به نظر می رسد اما این گنبد چوبی در واقع یک اصطبل اسب عربی است.
این مزرعه از اواخر قرن بیستم رها شده بود و ساختمان های آن فرسوده شده بودند تا اینکه در سال 2006 از امی فرارسون ( استودیو پراگ) خواسته شد تا مزرعه را برای کنگره ها و جلسات شرکتها و برگزاری مراسمهای مختلف و فعالیتهای تفریحی ورزشی بازسازی و طراحی کند.
در این مزرعه یک کارخانه تقطیر متروکه با دودکش بلند قرارداشت که لک لک ها روی آن لانه ساخته بودند نام این مزرعه با الهام از نام لک لکها گرفته شد و این خود الهام بخش طراح در زمینه ساخت استادیوم سوارکاری و دیگر لوازم و اشیاي پروژه شد .
فرارسون می گوید : 0این یک نماد معمولی نبود، ما جذب وفاواداری لک لک ها شدیم چونکه تقریبا 90 سال است که لک لک ها از آفریقا به مزرعه باز می گردند و ما سعی کردیم با طراحی خاص مزرعه ، مردم را دوباره به اینجا بازگردانیم .استقامت در ساخت لانه و اینکه پس از چند دهه ساختار و اصالت ساخت را چه در مورد شکل و چه در مورد مواد مصرفی حفظ کرده اند و هیچ تمایلی هم به از دست دادن آن نداشته و به همانند سازی دور از رقابت و خودنمایی می پردازند من را مجذوب خود کرد و این درست خلاف همان چیزی است که امروزه باعث دغدغه بسیاری از معماران و سازندگان شده .
مزرعه قدیمی شامل یک حیاط محصور با پلان تقریبا مربع شکل و یک طویله کثیف نگهداری خوک بوده. حیاط شامل دو خانه مسکونی، کارخانه تقطیر، یک انبار کاه و یک اصطبل بود. طراح با حفظ اشیا ارزشمند ساختمانهای مخروبه را تخریب و ساختمان های نو جایگزین آن کرده است .
حیاط مسکونی شامل: پذیرایی ، هتل ، سالن کنفرانس ، رستوران ،استخر و بولینگ و خانه با باغ خصوصی برای مهمانها است . در کنار این حیاط مسکونی حیاط جدید برای حیوانات ساخته شده است.
در این بخش یک میدان اسب سواری دایره شکل به شکل آشیانه لک لک ساخته شده که قطر خارجی آن 34 متر و ارتفاع آن 5/12 متر است . از این ساختمان برای مسابقات سوارکاری ویا نمایش های مختلف و مراسم های فرهنگی و اجتماعی استفاده می شود .
میدان سوارکاری در نزدیکی صخره واقع شده و مستقیما به رستوران متصل است .
در بالای ساختمان پنجره ای به قطر 8 متر در مرکز جهت ورود نور طبیعی و تهویه هر چه بهتر هوا تعبیه شده که نور خورشید را به سمت مرکز ساختمان که از چوب ساخته شده و با تیرچه هایی ازجنس الوار درخت گلولام محافظت می شوند را هدایت می کند .
این در حالی است که قاب بتونی ورودی بازدیدکنندگان را به داخل هدایت می کند. روکش خارجی از جنس پلی کربنات شفاف ساخته شده که با چوب بلوط آراسته شده است.
نتیجه گیری
یکی از مشکلات و مسائل عمده تحقق پیشرفت در جوامع مختلف بالاخص ایران (که مورد بحث ماست)،عدم نگاه همه جانبه به امور متفاوت است.غالبااین نگاه یک سویه و تنها به یک بعد از مسأله اشاره دارد. در حالیکه تحقق پیشرفت مستلزم نگاهی همه جانبه می باشد.توسعه به همین معناست یعنی رشد همه جانبه و نگاه به تمامی ابعاد مسأله.این مورد در مقوله ورزش هم صدق می کند.نگاهی که عمدتا پیش از این به ورزش وجود داشته، با توجه کمتری نسبت به اقتصاد، اجتماع، فرهنگ و شهر بوده است شایسته است هنر معماری ایرانی در این باره نیز مورد توجه و استفاده مختصصان و علاقمندان قرار گیرد.
تالیف و ترجمه:
فاطمه شه کلاهی- کارشناس ارشد معماری
